Esaret yılları ve Kürşad İhtilali

Doğu Türk Hakanlığını yıkan ve kağan soyundan olanları başkentlerine götürüp bunlara kontrol altında tutabilecekleri görevler veren Çinliler, Türklerden tamamen kurtulmak için Türk halkını yok etmeyi, Çinlileştirmeyi düşündüler. Onun için Türklerin büyük bir bölümünü Çin Şeddi boyuna yerleştirdiler. Fakat bu baskı Türklerin direncini arttırmaktan başka bir işe yaramadı. Dillerine, örf ve
adetlerine sımsıkı sarıldılar, intikam almak için bilendiler. 50 yıl süren esaret hayatında fırsat buldukça baş kaldırdılar. Bu baş kaldırmalardan biri Türk tarihinin altın sayfalarını oluşturur ve "Kürşad İhtilâli" olarak anılır.

Türk Prensi Kürşad, eski Türk Kağanlarından Çuluk'un küçük oğlu idi. Çin imparatorunun saray muhafız kıtasında görevli bulunuyordu. O sırada Çin imparatoru, Tang sülâlesinden Tay-Çung dur. Kür-Şad, 39 arkadaşı ile, Türk devletini diriltmek, esaretten kurtarmak için gizli bir ihtilâl komitesi kurmuştu. Son derece vatansever, cesur, güçlü ve keskin nişancı olan 40 kişi, bir darbe planı hazırladılar: İmparator Tay-Çung, bazen hükümdar kıyafetiyle bahçede, bazen de geceleri kıyafet değiştirerek şehirde tek başına dolaşmaya çıkardı. Onu yakalayıp Türk illerine kaçıracak, Çin sarayında esir bulunan Türk soyluları ve Çin işgalindeki Türk toprakları ile takas edeceklerdi. Sonra da bütün Türkleri ayaklandıracaklar dı. 40 Türk genç için Çin imparatorunu kaçırmak zor değildi. Gizli komite o gece imparatorun saraydan çıkacağını haber almış, birbirlerine harekete geçeceklerini bildirmişlerdi.

Kürşad'ın arkadaşları, görevlerini bırakarak kararlaştırılan yere geldiler. Fakat, o gece ansızın büyük bir fırtına patlak verdi ve imparator sarayından çıkmadı. Planı ertelemek tehlikeliydi. Çünkü görevden ayrıldıkları anlaşılacak, ihtilâl hazırlığı duyulacaktı. Bu, bütün esir Türklerin kılıçtan geçirilmesine sebep olabilirdi. Onun için, 40 Türk yiğidi, imparatorun çıkmasını beklemeden sarayı bastılar. Yüzlerce saray muhafızını öldürdüler. Ancak, kaçıp kurtulanların haber vermesi üzerine Çin ordusu saraya doldu. Bu durumda imparatoru kaçıramazlardı. Kürşad, sarayı terketmek, yani planın ikinci kısmını uygulamak, için "saray ahırına hücum" emrini verdi.


40 yiğit ahırdaki muhafızları ve seyisleri de öldürerek atlara binip atlarını şehir dışına sürdüler. Fakat bütün bir ordu peşlerindeydi. Şehir yakınındaki Vey Irmağına gelince mecburen durdular. Derhal cephe alıp savaş durumuna geçtiler. Burada da yüzlerce Çin askerini öldürdüler. Ordu çok kalabalıktı. Türk yiğitleri kanlarının son damlasına kadar vuruşarak can verdiler. İhtilâl başarılamadı ama, esir Türklerin gönlündeki hürriyet ateşi büyüdü büyüdü ve dalga dalga bütün Türk illerine dağıldı.
Bu olay 639 yılında olmuştu. İhtilâl ateşi 41 yıl sönmeyecek ve 41. yılda bağımsızlıklarını kazanacaklardı.